विराटनगरमा केही समयदेखि साहित्यिक क्रियाशीलता बढेर गएको छ । गएको असार महिनालाई मात्र हेर्ने हो भने पनि यो कुराको पुष्टि हुन्छ । साहित्यिक सिर्जना गर्ने र साहित्यिक प्रतिभाको सम्मान गर्ने दुवै किसिमले असार महिना चर्चित रहेको छ । साहित्यले मानिसलाई मनोविज्ञान बुझाउँछ । यसले समाजमा घुलमिल गराउने एकअर्काको भावना गाँसेर आत्मीय बनाउने काम गर्दछ । त्यसैले साहित्यिक क्रियाशीलताले समाजलाई सिर्जनात्मक एकाताको सिंढी चढाउनो काम गर्दछ ।
अझ यसो भनौं, सामाजितक सुसम्बन्धमा ज्यान भर्ने र बिभिन्न कारणले बिगतमा खल्बलिएका सामाजिक तन्तु जोड्ने काममा यहाँका साहित्यकारहरू जुटेका छन् । आपसमा भेला भएर जिर्ननाहरू वाचन गर्ने, समीक्षा वा टिप्पणी सुन्ने गर्दछन् । एउटा नयाँ साथी उपस्थित भयो भने उसको सम्मानमा कविता गोष्ठी गर्ने र अर्को साथी विदा भयो भने उसको विदाइमा कविता, गजल एवम् गीत रच्ने र गुन्गुनाउने गर्छन् । मान्छेको मनै त हो आखिर भावनाको सिन्कोले गाँसिदिए पछि दुना चाहे टपरी बन्दोरहेछ र माला पनि बन्दोरहेछ । विराटनगरको साहित्यिक गतिविधिलाइ अगाडि बढाउनमा वाणी प्रकाशनको भूमिका अहम् छ । त्यसले हरेक पन्द्र दिनमा कवि गोष्ठी गराउँछ । विराट साहित्य संगमले पनि हरेक महिनाको अन्तिम शनिबार साहित्यिक माहोल खडा गर्छ र उतार्छ साहित्यकारहरूलाइ मञ्चमा । मोतिराम साहित्य प्रतिष्ठान अर्को जौडे संस्था निस्किएको छ । पाक्षिक रूपमा एउटा नयाँ माध्यमिक विद्यालय खोज्छ र विद्याथीहरूबीच कविता प्रतियोगिता गराएर नवप्रतिभाहरूलाइ गोड्ने काम गर्दैछ । त्यो पनि नीजिस्तरबाट संचालित विद्यालयहरूमा ।
साहित्यिक जमघटहरूमा मात्र होइन साहित्यिक प्रकाशनहरूमा पनि जागरण देखिएको छ । वाणी प्रकाशन यसमा अग्रणी स्थानमा छ । धेरै स्रष्टाहरूका कृति प्रकाशित गरेको छ यसले । यसै क्रममा असार महिनामा सविता गौतम दाहालको नीलो सीमाना भव्य समारोहबीच लोकार्पण गर्यो । यसै महिना विराट साहित्य संगमले संगम अभियानको चौथो शृङ्खला पस्कियो भने मोतिराम राष्ट्रिय प्रतिष्ठानले मोनालिया नामको प्रकाशन थाल्यो असारमैं । यसबाहेक प्रतिभा पुरस्कार प्रतिष्ठान, भानु कला मन्दिर, डा. नरेन्द्र चापागाई स्मृति प्रतिष्ठानले स्रष्टाहरूलाई सम्मान गरेर साहित्यिक चहलपहल बढाएका छन् । डा. नरेन्द्र चापागाई स्मृति प्रतिष्ठानले आफ्नो मुखपत्र प्राग्ज्योतिलाइ अर्धवाषिर्क बनाएको छ यसै वर्षेखि ।
बालकृष्ण पोखरेल, स्व. महानन्द सापकोटा, भानुभक्त पोखरेल, देवकुमारी थापा, स्व. डा. नरेन्द्र चापागाइ, स्व. गणेश भण्डारी, दधिराज सुबेदीजस्ता नेपाल भाषा साहित्यका हस्तीहरूको गृहनगर विराटनगर बीचको समयमा अलि सुस्ताएको थियो । त्यो बेला गुराँस पुस्तकालय, देवकोटा पुस्तकालय, भानुकला केन्द्र, विष्णुमाया पुस्तकालय जस्ता केही संस्थाहरूले धानेका थिए । तर परशु प्रधान जागिरबाट सेवा निवृत्त भएर विराटनगर आएपछि खोलिएको वाणी प्रकाशनले साहित्यिक व्यक्तित्वहरूलाई सङ्गठित गरेर अगाडि बढाउने काम गर्यो । त्यसपछि बिस्तारै साहित्यिक गतिविधिमा एक किसिमको जागरण देखियो । अन्य संस्थाहरू पनि चल्मलाउन थाले, ठीक त्यसरी नै जसरी प्रचण्ड गर्मीमा सुस्ताएको मानिस चीसो हावा चल्नासाथ चल्मलाउन र जीवनको अनुभूति गर्न थाल्छ ।
कसैले नयाँ कामको थालनी गर्यो भने अर्कोले पनि थाल्छ । चाहे देखासिकी गरेर होस् वा आरिस् । नयाँ चहलपहल र तीव्रता देखिएको छ । थुप्रै कृतिकार ओथारो बसेझैं छन् कृतिहरू कोरल्ने क्रम बढेको छ । नजानिदो किसिमले प्रतिस्पर्धात्मक वातावरण बनेको छ । वर्तमानको विराटनगरको सुन्दर पक्ष यही हो । यहाँका दैनिक अखबारहरूमा हरेक हप्ता प्रकाशित हुने सामाग्रीहरूले पनि विराटनगरको साहित्यिक माहोलमा वर्तन थप्ने काम गरिरहेका छन् ।
जेहोस् अहिले विराटनगर साहित्यिक कृयाशीलताको हिसाबले नित्यअग्रसर देखिएको छ । नवराज सुब्बा, देवी पन्थी, ज्योति जंगल, मधु पोखरेल, हरि प्रसाद बराल, विवश पोखरेल, खेम नेपाली, बलराम पोखरेल, ऋतु आशिकहरूले पछाडिबाट पुल्ठो लगाउने काम गरिरहेका छन् । तर नाम अनिरुद्र तिम्सिना र कृष्णभूषण बलहरूकै छ, शीर्षभागमा । आजीवन प्राज्ञ बालकृष्ण पोखरेलका साथमा प्रज्ञा प्रतिष्ठानको सदस्य भइ प्राज्ञ उपाधि पाउने उनीहरूनै छन् । हुनसक्छ विराटनगरले पनि वर्तमानमा उनीहरूकै गृहनगरका रूपमा परिभाषित हुन खोजिरहेको होस् ।
विराटपथ दैनिक, साउन ७, २०६७, वर्ष २ अंक ३२९ पुर्णांक ६८२
विराटनगरमा केही समयदेखि साहित्यिक क्रियाशीलता बढेर गएको छ । गएको असार महिनालाई मात्र हेर्ने हो भने पनि यो कुराको पुष्टि हुन्छ । साहित्यिक सिर्जना गर्ने र साहित्यिक प्रतिभाको सम्मान गर्ने दुवै किसिमले असार महिना चर्चित रहेको छ । साहित्यले मानिसलाई मनोविज्ञान बुझाउँछ । यसले समाजमा घुलमिल गराउने एकअर्काको भावना गाँसेर आत्मीय बनाउने काम गर्दछ । त्यसैले साहित्यिक क्रियाशीलताले समाजलाई सिर्जनात्मक एकाताको सिंढी चढाउनो काम गर्दछ ।
अझ यसो भनौं, सामाजितक सुसम्बन्धमा ज्यान भर्ने र बिभिन्न कारणले बिगतमा खल्बलिएका सामाजिक तन्तु जोड्ने काममा यहाँका साहित्यकारहरू जुटेका छन् । आपसमा भेला भएर जिर्ननाहरू वाचन गर्ने, समीक्षा वा टिप्पणी सुन्ने गर्दछन् । एउटा नयाँ साथी उपस्थित भयो भने उसको सम्मानमा कविता गोष्ठी गर्ने र अर्को साथी विदा भयो भने उसको विदाइमा कविता, गजल एवम् गीत रच्ने र गुन्गुनाउने गर्छन् । मान्छेको मनै त हो आखिर भावनाको सिन्कोले गाँसिदिए पछि दुना चाहे टपरी बन्दोरहेछ र माला पनि बन्दोरहेछ । विराटनगरको साहित्यिक गतिविधिलाइ अगाडि बढाउनमा वाणी प्रकाशनको भूमिका अहम् छ । त्यसले हरेक पन्द्र दिनमा कवि गोष्ठी गराउँछ । विराट साहित्य संगमले पनि हरेक महिनाको अन्तिम शनिबार साहित्यिक माहोल खडा गर्छ र उतार्छ साहित्यकारहरूलाइ मञ्चमा । मोतिराम साहित्य प्रतिष्ठान अर्को जौडे संस्था निस्किएको छ । पाक्षिक रूपमा एउटा नयाँ माध्यमिक विद्यालय खोज्छ र विद्याथीहरूबीच कविता प्रतियोगिता गराएर नवप्रतिभाहरूलाइ गोड्ने काम गर्दैछ । त्यो पनि नीजिस्तरबाट संचालित विद्यालयहरूमा ।
साहित्यिक जमघटहरूमा मात्र होइन साहित्यिक प्रकाशनहरूमा पनि जागरण देखिएको छ । वाणी प्रकाशन यसमा अग्रणी स्थानमा छ । धेरै स्रष्टाहरूका कृति प्रकाशित गरेको छ यसले । यसै क्रममा असार महिनामा सविता गौतम दाहालको नीलो सीमाना भव्य समारोहबीच लोकार्पण गर्यो । यसै महिना विराट साहित्य संगमले संगम अभियानको चौथो शृङ्खला पस्कियो भने मोतिराम राष्ट्रिय प्रतिष्ठानले मोनालिया नामको प्रकाशन थाल्यो असारमैं । यसबाहेक प्रतिभा पुरस्कार प्रतिष्ठान, भानु कला मन्दिर, डा. नरेन्द्र चापागाई स्मृति प्रतिष्ठानले स्रष्टाहरूलाई सम्मान गरेर साहित्यिक चहलपहल बढाएका छन् । डा. नरेन्द्र चापागाई स्मृति प्रतिष्ठानले आफ्नो मुखपत्र प्राग्ज्योतिलाइ अर्धवाषिर्क बनाएको छ यसै वर्षेखि ।
बालकृष्ण पोखरेल, स्व. महानन्द सापकोटा, भानुभक्त पोखरेल, देवकुमारी थापा, स्व. डा. नरेन्द्र चापागाइ, स्व. गणेश भण्डारी, दधिराज सुबेदीजस्ता नेपाल भाषा साहित्यका हस्तीहरूको गृहनगर विराटनगर बीचको समयमा अलि सुस्ताएको थियो । त्यो बेला गुराँस पुस्तकालय, देवकोटा पुस्तकालय, भानुकला केन्द्र, विष्णुमाया पुस्तकालय जस्ता केही संस्थाहरूले धानेका थिए । तर परशु प्रधान जागिरबाट सेवा निवृत्त भएर विराटनगर आएपछि खोलिएको वाणी प्रकाशनले साहित्यिक व्यक्तित्वहरूलाई सङ्गठित गरेर अगाडि बढाउने काम गर्यो । त्यसपछि बिस्तारै साहित्यिक गतिविधिमा एक किसिमको जागरण देखियो । अन्य संस्थाहरू पनि चल्मलाउन थाले, ठीक त्यसरी नै जसरी प्रचण्ड गर्मीमा सुस्ताएको मानिस चीसो हावा चल्नासाथ चल्मलाउन र जीवनको अनुभूति गर्न थाल्छ ।
कसैले नयाँ कामको थालनी गर्यो भने अर्कोले पनि थाल्छ । चाहे देखासिकी गरेर होस् वा आरिस् । नयाँ चहलपहल र तीव्रता देखिएको छ । थुप्रै कृतिकार ओथारो बसेझैं छन् कृतिहरू कोरल्ने क्रम बढेको छ । नजानिदो किसिमले प्रतिस्पर्धात्मक वातावरण बनेको छ । वर्तमानको विराटनगरको सुन्दर पक्ष यही हो । यहाँका दैनिक अखबारहरूमा हरेक हप्ता प्रकाशित हुने सामाग्रीहरूले पनि विराटनगरको साहित्यिक माहोलमा वर्तन थप्ने काम गरिरहेका छन् ।
जेहोस् अहिले विराटनगर साहित्यिक कृयाशीलताको हिसाबले नित्यअग्रसर देखिएको छ । नवराज सुब्बा, देवी पन्थी, ज्योति जंगल, मधु पोखरेल, हरि प्रसाद बराल, विवश पोखरेल, खेम नेपाली, बलराम पोखरेल, ऋतु आशिकहरूले पछाडिबाट पुल्ठो लगाउने काम गरिरहेका छन् । तर नाम अनिरुद्र तिम्सिना र कृष्णभूषण बलहरूकै छ, शीर्षभागमा । आजीवन प्राज्ञ बालकृष्ण पोखरेलका साथमा प्रज्ञा प्रतिष्ठानको सदस्य भइ प्राज्ञ उपाधि पाउने उनीहरूनै छन् । हुनसक्छ विराटनगरले पनि वर्तमानमा उनीहरूकै गृहनगरका रूपमा परिभाषित हुन खोजिरहेको होस् ।
विराटपथ दैनिक, साउन ७, २०६७, वर्ष २ अंक ३२९ पुर्णांक ६८२
Dr. Nawa Raj
Dr. Nawa Raj Subba is a public health specialist who has more than three and a half decades of experience working in public healthcare management at the Ministry of Health and Population in Nepal. In the spirit of public-private partnerships to expand access to health care in rural communities in Eastern Nepal, he played a vital role in leading operational research. He has also independently researched public health and intercultural psychology in Nepal. He published his works in books and journals. Nepali literature, culture, and music recognized him as an author. He has written artistic and cultural texts and CDs. His work has been acknowledged and appreciated by civil society, the government of Nepal, and abroad. He is now involved in Public Health and Intercultural Psychology studies in Nepal.